EVERYTHING YOU NEVER KNOW

CHAPTER: ONE Nagbalik tanaw si Aysuda sa mga pinagdaanan ng kanilang mga ninono kung paano sila nilalait sa t'wing makikita sila sa taga lungsod minamaliit rin sila 'di nakapag-aral dahil natatakot sila ng mga tao na walang iba ginawa na manakit kaya gusto nalang nila manatili sa bundok para maka-iwas sa mga taong mapanakit hinuhusgahan nila dahil lang sa kulay at buhok nila. Tinatawag sila kahit ano-ano pangalan na kakasama ng damdamin lumipas ng ilang dekada hindi parin na wawala ang mga tao mapang-api. "Hoy! Ate, bakit ba nakatulala ka d'yan kanina kapa tinatawag ng Apo mangunguha daw tayo ng mai-ulam natin ngayong hapunan." "Ano kaba? Ytac ginugulat mo ako." "Paano kasi ang layu ng ini-isip mo samahan mo ako, punta tayo ng gubat." "Sige, Ytac kunin muna ang pana sa ibabaw ng bubungan natin." Nagmamadali kapatid ko para kunin mga dadalhin namin at 'di nagtagal nakabalik na siya. "Tara na Ate, baka gabihin pa tayo sa gubat." Lumakad na kami dalawa patungung gubat nakasunod si Ytac sa akin ma tagal-tagal na kami nagsusuot wala parin kami makita na puwede naming maiuuwi at naghiwalay-hiwalay kami dalawa baka sakaling isa sa amin makakakita na mahuhuli para may-uulamin kami mamayang gabi. Habang tumatagal wala parin kami mahanap napapagud na ako nagulat ako biglang sumigaw si Ytac nagmamadali ako puntahan s'ya pagdating ko kinaroroonan n'ya laking gulat ko may malaking ahas nakatambang ni Ytac ang ahas agad ko binunut aking pana sa tagiliran ko pinuntirya ko ang kanyang ulo buti nalang natamaan ko muntik na tuklawin kapatid ko ni lapitan ko siya. "Ayos, ka lang ba Ytac?" Tanong ko sa kanya." Yumakap si Ytac sa akin namulula ang kanyang mukha sa takot. " Okay lang ako ate, kung wala kapa baka natuklaw na ako, sobrang laki pa naman ng ahas n'yan, 'Yan nalang kaya e-uwi natin ate." " Sige, Ytac tulungan mo ako ipasok sa lalagyan nating dala." Pinagtulungan namin dalawa limang tampakan ang haba sa ng ahas na cobra pa naman sigurado ako patay ka agad kung matuklaw nahihirapan Kamin dalawa dahil sa bigat napilitan kami hatiin nalang para maipasok namin sa amin lagayan at 'di na kami nagtagal umalis na kami sa gubat Nagmamadali na kami dalawa hinihingal kami sa subrang bigat tuloy lang kami sa paglalakad kahit sumasakit na aming balikat ' di nagtagal malapit na kami makarating ng aming kubo natanaw ko ang Apo nasa labas agad n'ya kami nilapitan sa kinatatayuan namin. "Ano'ng dinadala n'yo mga anak? mabigat ba ' yan parang pagud na pagud kayo ah." Laking gulat ni Apo na isang ahas na cobra ang dala namin. "Paano n'yo ito nahuli napakadilikado nito nakakamay pagkayo matuklaw." "Muntik na kasi matuklaw si Ytac Apo kung hindi ko pa s'ya natulungan." "Sa susunod mag-iingat kayo don mga anak marami mababangis na hayop sa gubat." Wika ng aking Apo. "Upo, Apo." Sabay-sabay namin sagot ng aking kapatid. "Sige ako na ang magluluto nito puntahan n'yo na lang ibang mga kapatid n'yo, dito tayo lahat maghapunan pag-salohan natin ito." "Sige po, Apo." Lumakad na ako pupuntahan ko na aking mga kapatid walong kapatid ko babae nagsi-asawahan na sila kahit nasa labing-apat taong gulang pa lang sila marami na ang kanilang mga anak tag-anim bawa't isa sa kanila naawa ako sa mga pamangkin ko wala sila maayos na maisuot dahil tanging pagtatanim ang kina bubuhay namin lahat dito kaya salat talaga kami sa pera. Sa t'wing nakikita ko aking mga pamangkin ng gigilid ang aking luha sa aking mga mata na-isip ko kailangan ko tulungan ang aking mga pamangkin at 'di lang sila ang gusto ko tulungan. Pati na rin iba naming ka tribo ayaw ko hanggang sa susunod na hinirasyon hindi kami mamaliitan ng ibang tao na' di namin kalahi wala ng mam-bu-bully sa aming lahi lahat kami 'di nakakaligtas sa mga pamimintas Kalaunan nakarating na ako sa kubo ng aming panganay na kapatid naawa din ako sa aking Ate bukod na paya't pa maysakit pa ito ' di rin kami makapunta ng ospital dahil wala kami sapat na pera kung ang aking mga pamangkin magkakasakit buti nalang din gumagaling lang sila ng herbal kung may malubha ka karamdaman wala talaga maghihintay nalang kami kailan kami pumanaw sa mundong ito. kaya ito mga pamangkin ko tutulungan ko sila para naman 'di nila maranasan sa panglalait dahil lamang sa aming buhok at kulay ng aming balat. nilapitan ko si Ate kakapanganak lang din n'ya karga-karga n'ya kanyang sagol na bagong silang pumasok na ako ng kubo nila. "Ate, Sabi ni Papo doon tayo sa bahay maghapunan nagluluto si Papo ng ulam pagsalo-salohan natin lahat." Saad ko naman sa pinakapanganay namin kapatid. "Sige, ano pala ulam n'yo Aysuda?" Tanong ni Ate sa akin. "Nangaso kami kanina ni Ytac sa gubat naka huli kami ng cobra, 'yon ang uulamin natin." "Gano'n ba sige susunod nalang kami sa'yo mamaya." "Pakisabi narin sa iba nating kapatid na pumunta nalang sila." Bumalik na ako sa amin dahil kami lang nakatira sa bundok malayo ang aming iba ka tribo kaya walang mang-api sa amin. Simula ng kumilimlim ang kalangitan at ang kapaligiran lahat kami nasa loob na aming kubo dumating na din aking mga kapatid at pamangkin para maghapunan sa maliit aming kubo subrang sikip namin 'di kami magkakasya kaya sa labas nalang kami kumakain ang tanging ilaw namin isang lampara nagbigay na liwanag naming lahat pero sanay na kami dahil pagmulat palang ng aming isipan ito na ang nagbibigay liwanag sa gabi. Kahit di' gaano ka liwanag aming hapagkainan masaya pa naman ang lahat kumakain dahil sa bundok lang kami nakatira sarap na sarap na kami sa ganitong ulam namin bibibira lang kasi makahuli ng cobra lalo na mahirap ito hulihin at napaka dilikado pa pagnatuklaw ka sigurado patay ka agad. At natapos na ang lahat kumain isa-isa't na silang nagsi-alisan sa kubo namin at bumalik na rin sila kanilang tinitirahan kami lang ni Papo at isa kung kapatid na lalaki kami nalang da'lwa ang hindi pa nakapag-asawa kami nalang sa loob ng kubo ang tanging higaan lang namin ay gawa ni Papo papag lang kami nakahiga. "Ate, gusto ko sana 'yong tinatawag nila mag-aaral naririnig ko lang sa radio.'' "Ako din Ytac gusto ko mag-aral para matulungan natin ating pamangkin at si Papo matanda na rin upang ' di tayo lalaitin pagbumaba tayo ng bayan." "Pero Ate, papano natin makamit ang ating pangarap kung dito lang tayo sa bundok?" Wika ng aking kapatid. Nakatulugan ako ng aking kapatid habang ako gising pa at iniisip ko papano nga namin matupad na gusto makapag-aral 'di ko rin alam. Umiling ako umaga na pala' di muna ako bumangon tinatamad pa ko nakatulogan ko sa subrang pag-iisip ko ka gabi "Ate, gising mataas na ang araw oh," Naiinis ako sa subrang pagkaka-uyug sa akin ni Ytac. "Ano ba? Ytac bigat ng kamay mo." Pagreklamo ko sa aking kapatid. "Bumangon kana dya'n Ate tutulungan natin si Papo sa pagtatanim." "Mauna kana doon, susunod nalang ako pagkatapos ko kumain." "Sige Ate,sumunod ka ha,.'' Naka-alis na aking kapatid bumangun na din ako para mag-agahan binuksan ko tirang ulam ka gabi na tinakpan nina Papo laking gulat ko wala ng laman ulam nakakainis gutom pa naman ako kinain nanaman yata sa mga pusa ang ulam. Lumabas nalang ako ng kubo para pumunta sa gubat doon nalang ako maghahanap ng makakain dala ko nanaman ang pana at buslo baka maykikita nanaman ako mauulam don. Lumakad na ako patungo bundok nagsu-suot kahit saan para makahanap ng pagkain dahil nasa bundok ako walang ka tao-tao dito higit sa lahat walang nakatira tanging huni lamang ng mga ibon na ang naririnig ko. Matagal-tagal na ako nagsu-suot dito wala pa ako nahanap na pagkain tumutunog na ito tiyan ko patuloy parin ako naglalakad-lakad umupo mo na ako sa malaking bato na may malapit ng sapa nakaramdam ako ng pagka-uhaw humanap ako ng maidakot ng tubig pero wala ako nakikita. Ginamit ko nalamang aking mga palad para maka-inom ako ng tubig at maibsan aking pagka gutom bumalik ako ng aking inu-upoan na bato at magpahinga bago ko pagpatuloy aking paglakad-lakad huminga mo na ako ng malalim at nagmumuni-muni subrang ganda kasi paligid ng gubat simple lang buhay naming mga Igorot 'di man kami nakapag-aral puno kami pag-unawa. Tumayo na ako para pagpatuloy aking paghahanap na makakain didiritso aking mga lakad hanggang may natanaw ako usok na ' di kalayuan dito sa kina tatayuan ko nagtataka ako akala ko ba walang naninirahan dito bakit may-usok nagtataka ako sinusundan ko ang usok upang matuntun kung saan galing usok nakikita ko. Dahan-dahan ako naglalakad binabaybay ko ang usok nakikita ko kahit mahaba ang mga damo lampas tao sa katagalan may napapansin ako tila bang may nag-uusap pero subrang hina 'di ko masyado marinig huminto ako gumapang at nagtago sa makapal na mga damo unti-unti ko inangat aking leeg nagtaka ako bakit may kubo dito 'di kaya may iba pangtribo nakatira dito na hindi namin alam gusto ko lapitan parang wala namang tao may naririnig ako hungihung kanina, baka guni-guni ko lang ata ' yon lapitan ko nalang kaya nandito na ako wala naman tao kina kabahan ako 'di rin ako sigurado ka tribo ba namin ang nakatira dito.