bc

Florante at Laura

book_age0+
55
FOLLOW
1K
READ
aloof
like
intro-logo
Blurb

Nang kalahatian ng 1906, na lumabas sa larangan ng Panitikang Tagalog

ang mahalagang aklat ng _"Kun sino ang kumatha ng Florante"_, ni

G. Hermenegildo Cruz, ay sinasabing may mga 106,000 nang salin ng

"Florante at Laura" ang naipalilimbag ng iba't iba; at sapul noon

hangga ngayon ay marami na ring taón ang nagsipagdaan, at sa loob ng

panahong iyan--lalo na nga't kung aalagataing siyang panahon ng

kaunlaran ng Panitikang Tagalog at ng kasiglahan sa pagbabasá at ng

pag-uumalab na lalo ng pagmamahal sa ating walang kahambing na

Makatang Francisco Baltazar--ay walang alinlangang sa datihang bilang

ng 106,000 ay di na rin kakaunti at di na iilang libo ang naparagdag

pa.

chap-preview
Free preview
chapter 1
Nang kalahatian ng 1906, na lumabas sa larangan ng Panitikang Tagalog ang mahalagang aklat ng _"Kun sino ang kumatha ng Florante"_, ni G. Hermenegildo Cruz, ay sinasabing may mga 106,000 nang salin ng "Florante at Laura" ang naipalilimbag ng iba't iba; at sapul noon hangga ngayon ay marami na ring taón ang nagsipagdaan, at sa loob ng panahong iyan--lalo na nga't kung aalagataing siyang panahon ng kaunlaran ng Panitikang Tagalog at ng kasiglahan sa pagbabasá at ng pag-uumalab na lalo ng pagmamahal sa ating walang kahambing na Makatang Francisco Baltazar--ay walang alinlangang sa datihang bilang ng 106,000 ay di na rin kakaunti at di na iilang libo ang naparagdag pa.   At sa harap ng kasiglahang iyan ay mapaghahalatang nagkaroon din ng ibayong sigla ang nagsisipagpalimbag. Isa't isa ay gumagawa ng kanikanyang kaya, upang mapalitaw na kalugodlugod ang "Florante at Laura". Ngunit sa likod ng kasiglahang iyan at kapuripuring pagpupunyagi ay kasakitsakit sabihing wari'y naipagwawalang bahala kung minsan ng ilan yaong tagubiling:        "Di co hinihinging pacamahalin mo tauana,t, dustain ang abang      tula co gauin ang ibigui,t, alpa,i, na sa iyo ay houag mo lamang      baguhin ang verso".   Naipagwawalang bahala? Walang alinlangan. Pinatutunayan ng mga pangyayari. Nguni't maaari namang paniwalaang hindi sa atas ng masamang hangad na "paalatin ang matatamis na tula" kundi bagkus pa ngang sa magandang nais, na lalo pang mapatamis. Lalong mapasarap. Lalong mapabuti. Lalong maitumpak. Gayon man, at maging gaano man kabanalang ganyang nais, ay di rin maipagkakailang tunay na pagwawalang bahala sa tagubilin at tunay na ipinagkakamit ng malubhang kasalanan ni Sigesmundong dinadaliri ng dakilang Makata.   Kailangan ngang kung ano ang akda ng dakilang Makata ay siyang papanatilihing buhay magpakailan man, walang munti mang pagbabago, sa maging labis man o kulang, kahi't mali mang nakikita. Ni isang titik, ni isang kuwit--maliban na nga lamang kung hindi maiwasan dahil sa makapangyarihang atas ng panibagong alituntunin sa pagsulat.   Sinasabing ni saan man ay wala na ngayong matatagpuang isa mang salin ng "Floranteng" limbag noong buhay pa si Balagtas, at may paniwalang ang iniingatan ni Dr. Pardo de Tavera ay siyang matanda sa lahat nang nakatago ngayon; nguni't sa kagandahang palad ay sumakamay namin ang isang salin ng lumabas noong 1861, linimbag sa papel Tsina ng "Imprenta de Ramirez y Giraudier", at sa kanyang takip na papel katalan--takip na ilinagay lamang ng maingat na may-ari--ay nakatitik ito: "Es propiedad de Don Jose Dioniso de Mendoza". Si Balagtas ay namatay noong ika 20 ng Pebrero ng 1862, sa gulang na magpipitongpu't apat na taón. Kaya, maliwanag, na buhay pa si Balagtas ng limbagin nina Ramirez ang "Floranteng" sumakamay namin, at matanda pang di hamak sa iniingatan ni Dr. Tavera, sapagka't ang kanya ay limbag lamang noong 1870 ng "Imprenta de B. Gonzales Mora" sa Binundok. Siyam na taón nga ang katandaan dito. At kung aalagataing buháy pa nga si Balagtas noong 1861 ay walang alinlangang dahil sa pagpipitagan man lamang sa noon pa ma'y itinuturing nang "Hari ng mga Manunula", ang sumakamay namin ay di pa "napanghihimasukan ng kamay ni Sigesmundo",   Ang saling iyan ay wala na sa amin, pagka't hindi amin. Naipagparanya lamang sa amin--dahil sa paglabas noong 1906 ng "kun sino ang kumatha ng Florante"--ng noo'y nag-aaral pa sa "Escuela de Derecho" at ngayo'y abogado Alfonso Mendoza, masugid na demokrata; at sa likod ng ilang buwang pag-iingat at pagsipi namin ay pinagpilitang bawiin ng nagpahiram, dahil sa minamahal daw mabutí ng kanyang ama, palibhasa'y sa mga nuno pa nila minana. Isinauli rin nga namin, sa likod ng kung makailang pagwawalawalaan.   At kamakailang maitanong namin uli sa abogado Mendoza ay ganito ang isinagot:   --Aywan bagá kung saan na naroon. Tila sira na ang mga unang mukha.   Kaya, nang paroonan ni Epifanio ay aywan kung nakuha niya o hindi....   Si G. Epifanio de los Santos--ang dalubhasang istoriograpo, ang guro, ang akademiko, ang sumakastila ng "Florante"--ay siyang tinutukoy. Kami ang sa kanya ay nakapagpahiwatig, upang mapawi ang maling paniwala, na "wala na ngayong Floranteng limbag nang buháy pa si Baltazar." At dahil diyan ay walang salang nagdumaling paroon, upang makuha--sa paano man--ang mahalagang hiyas ng Literaturang Tagalog na pinakamamahal niya. Sakaling nakuha niya, kahi't na nga sira-sira, ay dapat ipagpasalamat, sapagka't parang napalagay sa "kabang may pitong susi"; nguni't kung hindi, at kung natuluyan na ngang nasira, ay tunay na kahinahinayang.   Kahinahinayang! Tunay na kahinahinayang!...   Sakaling nasira na nga.   Nguni't gayon man ay may sukat na rin tayong dapat ikaaliw; ang siping naingatan namin. Pagkakapag-ingat, na maituturing nating isa na ring tunay na kapalaran, at siping walang munti mang pagbabago, palibhasa'y pinag-ingatan naming ilagay pati ng kanyang maliliwanag na kamalian sa limbagan at di dinagdagan, ni kinulangan, ng kahi't na ano.   At ang siping iyang sa huli'y linagyan namin ng mga paliwanag ay siyang ngayo'y inihahandog namin sa tanang magiliwin at mapagmahal sa walang kamatayang "Florante at Laura".   Maipaliliwanag naming buháy pa ang dakilang Makata ay nasasaulo nang mabuti ng kanyang mga anak ang "Florante at Laura". Paanong di magkakagayon ay sa pati ng iba't iba pa niyang akda'y nasasaulo rin? Ang "Florante" pa nga ba ang di mapapakintal sa kanilang ulo? At ang "Floranteng" nalalaman nila at mapahangga ngayo'y sariwa pa sa isipan ay isang saling ayon din sa kanilang ama ay siya niyang tunay na gawa. Dito natin mapagkukuro kung bakit walang kamalian sa mga huling labas ng "Florante", na di ang di mapupuna nila.   Kaya, nang ang ilang kabaguhang napuna namin, dahil sa masusing pagsusumag sa "Kun sino ..." at sa siping nasa amin ay maipakitang isaisa kay G. Victor Baltazar--anak na lalaki ng Makata at siyang pinakamatanda sa tatlong nabubuhay pa hangga ngayon (Victor, Isabel at Silveria), na laging nasa amin, tumitigil ng buwanan at lingguhan, dahil sa kalimitan nilang magpagamot dito sa Maynila, gayon din ang dalawang apong dalaga ni Balagtas, na sina Pepita at Vicenta[I.], anak ng Victor[II.]--; ang mga kabaguhang nadaliri ay pinatunayang "iba nga at di siyang nasa matandang nasasaulo nila". Nguni't, hindi naman napagpakuan namin ng tingin ang lahat, kundi ang madla lamang lalong mahalaga. Ni ang mga kamalian man ng pagkakalimbag sa siping nasa aming kamay ay di rin napag-usapan.   At ang lahat nang kaibhang iyan at kamalian ay siyang naging sanhi ng mga paliwanag namin sa dakong huli.     CARLOS RONQUILLO   Maynila, 10 Septiembre 1921. Sa dakong huli ay may mga paliwanag na makikita, na aming ginawa, bukod pa sa mga sariling paliwanag ni Baltazar sa kanyang akdang ito. Lahat nang may bilang na ganito ay siyang amin, na pinagsunodsunod sa dakong huli. At ang paliwanag sa bilang na ito (1) ay makikita sa unahan ng lahat nang paliwanag namin.         CAY CELIA       Cong pag saulang cong basahin sa isip[2] ang nan~gacaraang arao n~g pag-ibig, may mahahaguilap cayang natititic liban na cay Celiang namugad sa dibdib?     Yaong Celiang laguing pinan~gan~ganiban baca macalimot sa pag-iibigan; ang iquinalubog niyaring capalaran sa lubhang malalim na caralitaan.     Macaligtaang co cayang di basahin[3] nagdaáng panahón n~g suyuan namin? caniyang pagsintáng guinugol sa aquin at pinuhunan cong pagod at hilahil?     Lumipas ang arao na lubhang matamis at ualáng nátira condi ang pag-ibig[4], tapat na pag suyong lalagui sa dibdib hanggang sa libin~gan bangcay co,i, maidlip.     N~gayong namamanglao sa pan~gon~golila ang guinagaua cong pag-alio sa dusa nag daang panaho,i, inaala-ala, sa iyong laraua,i, ninitang guinhaua.     Sa larauang guhit n~g sa sintang _pincel_ cusang ilinimbag sa puso,t, panimdim,[5] nag-íisang sanláng naiuan sa aquin at di mananacao magpahangang libing[6].     Ang caloloua co,i, cusang dumadalao sa lansan~ga,t, náyong iyóng niyapacan sa ilog Beata,t, Hilom na mababao yaring aquing puso,i, laguing lumiligao.     Di mámacailang mupo ang panimdin sa puno n~g mangang náraanan natin, sa nagbiting bun~gang ibig mong pitasín ang ulilang sinta,i, aquing ináaliu.     Ang catauhang co,i, cusang nagtatalic sa buntong-hinin~ga nang icao,i, may saquit, himutoc co niyao,i, inaaring Lan~git Paraiso namán ang may tulong silíd.     Liniligauan co ang iyong larauan sa Macating ilog, na quinalagui-an[7] binabacás co rin sa masayáng doon~gan, yapac n~g paá mo sa batóng tuntun~gan.     Nag babalíc mandi,t, parang hinahanp dito ang panahóng masayáng lumipas na cong maliligo,i, sa tubig áagap, nang hindi abutin n~g tabsing sa dagat.     Parang naririn~gig ang laguî mong uica "_tatlong arao na di nag tatanao tama_" at sinasagot co ng sabing may touâ _sa isa catauo,i, marami ang handa_.     Ano pan~ga,t, ualang dî nasisiyasat, ang pagiisipco sa touang cumupas sa cagugunitâ, luha,i, lalagaslás sabay ang taghoy cong "¡ó, nasauing palad!"     Nasaan si Celiang ligaya ng dibdib? ang suyuan nami,i, baquít dí lumauig? nahan ang panahóng isá niyang titig ang siyang búhay co, caloloua,t, Lan~git?     Baquit bagá niyaóng cami mag hiualay ay dîpa naquitil yaring abáng búhay? con gunitain ca,i, aquing camatayan[8], sa puso co Celia,i, dica mapaparam[9].     Itong dî matiis na pagdaralitâ nang dahil sa iyo, ó nalayóng touâ, ang siyang umacay na aco,i, tumulâ auitin ang búhay nang isang na abâ.     Celia,i, talastás co,t, malabis na umid, mangmáng ang _Musa_ co,t, malumbay ang tinig di quinabahag-yâ cong hindí malait palaring dinguin mo ng tainga,t, isíp.     Ito,i, unang bucal nang bait cong cutad na inihahandóg sa mahal mong yapac[10] tangapin mo nauâ cahit ualang lasáp nagbúhat sa puso nang lingcód na tapát.     Cong casadlacán man ng pula,t, pag ayop tubo co,i, daquila sa puhunang pagod, cong binabasa mo,i, isá mang himutóc ay alalahanin yaríng nag hahandóg.     Masasayáng _Ninfas_ sa laua nang Bay, _Sirenas_, ang tinig ay cauili-uili cayó n~gayo,i, siyang pinipintacasi n~g lubháng mapanglao na Musa cong imbi.     Ahon sa dalata,t, pangpang na nag liguid tunuhan nang lira yaring abáng auit na nag sasalitáng búhay ma,i, mapatid, tapát na pag sinta,i, han~gad na lumauig[11].     Icao na bulaclac niyaring dili-dili, Celiang saguisag mo,i, ang M. A. R. sa Virgeng mag-Iná,i, ipamintacasi ang tapát mong lingcód na si F. B.     Salamat sa iyo, ó nánasang írog, cong halagahán mo itóng aquing pagod, ang tulâ ma,i, bucál nang bait na capós, paquiquinaban~gan nang ibig tumaróc.     Cong sa bigláng tin~gi,i, bubót at masacláp palibhasa,i, hilao at mura ang balát ngunit cung namnamín ang sa lamáng lasáp masasarapán din ang babasang pantás.     Di co hinihin~ging pacamahalín mo, tauana,t, dustaín ang abáng tulâ co gauin ang ibigui,t, alpa,i, na sa iyó ay houag mo lamang baguhin ang _verso_.     Cong sa pagbasa mo,i, may tulang malabo bago mo hatulang catcatin at licô[12] pasuriin muna ang luasa,t, hulô[13] at maquiquilalang malinao at uastô.     Ang may tandang _letra_ alin mang talata dimo mauatasa,t, malalim na uicà ang mata,i, itin~gin sa dacong ibabâ[14] boong cahuluga,i, mapag uunauà.     Hangán dito acó ó nánasang pantás,[15] sa cay Sigesmundo,i, houag ding mátulad sa gayóng catamis uicang masasaráp ay sa cababago nang tula,i, umalat.   (Sa cursiva o bastardilla)         PUNÒ NANG SALITÂ       Sa isang madilím gúbat na mapanglao[A] dauag na matinic, ay ualáng pag-itan, halos naghihirap ang cay Febong silang[B] dumalao sa loob na lubhang masucal.     Malalaquing cahoy ang inihahandóg pauang dalamhati, cahapisa,t, lungcót huni pa n~g ibon, ay nacalulunos sa lalong matimpi,t, nagsasayáng loob.     Tanáng mga baguing, na namimilipit sa sangá ng cahoy, ay balót n~g tinic may bulo ang bun~ga,t, nagbibigay sáquit sa cangino pa máng sumagi,t, málapit.     Ang m~ga bulaclac n~g nag tayong cahoy pinaca-pamuting nag ungós sa dahon pauang culay lucsa, at naquiqui ayon sa nacaliliong masangsang na amoy.     Caramiha,i, Ciprés at Higuerang cutád,[C] na ang lilim niyaón ay nacasisindác ito,i, ualang bun~ga,t, daho,i, malalapad, na nacadidilím sa loob ng gubat.     Ang m~ga hayop pang dito,i, gumagalâ caramiha,i, Sierpe,t, Baselisco,i, mad-la, Hiena,t, Tigreng ganid nanag sisi sila, ng búhay n~g tauo,t, daiguíng capoua.     Ito,i, gúbat manding sa pinto,i, malapit n~g Avernong[D] Reino ni Plutong masun~git[E] ang nasasacupang lupa,i, dinidilig[16] n~g ilog Cocitong camandag ang túbig.[F]     Sa may guitnâ nito mapanglao na gubat may punong Higuerang daho,i, culay pupás, dito nagagapos ang cahabag habag isang pinag usig n~g masamang palad.     Bagong tauong basal, na ang anyo,t, tindig[17] cahit natatalì camay, paá,t, liig cundî si Narciso,i,[G] tunay na Adonis[H] muc-ha,i, sumisilang sa guitnâ n~g sáquit.     Maquinis ang balát at anaqui buroc pilicmata,t, quilay mistulang balantók bagong sapóng guinto ang cúlay n~g buhóc sangcáp n~g cataua,i, pauang magca-ayos.     Dan~gan doo,i, ualang Oreadang Ninfas,[I] gúbat na Palacio n~g masidhing Harpías,[J] nangaaua disi,t, na acay lumiyag sa himaláng tipon n~g caricta,t, hirap.     Ang abáng oyamin n~g dálita,t, sáquit ang dalauang mata,i, bucál ang caparis, sa lúhang nanatác, at tinan~gis-tan~gis ganito,i, damdamin n~g may auang dibdib.     Mahiganting lan~git, ban~gis mo,i, nasaan? n~gayo,i, naniniig sa pagcá-gulaylay bago,i, ang bandilà n~g lalong casam-an[18] sa Reinong Albania,i, iniuauagayuay?     Sa loob at labás, n~g bayan cong sauî caliluha,i, siyang nangyayaring harî cagalin~ga,t, bait ay nalulugamî ininís sa hucay nang dusa,t, pighatî.     Ang magandang asal ay ipinupucól sa láot n~g dagat n~g cut-ya,t, lingatong balang magagalíng ay ibinabaón at inalilibing na ualáng cabaong.     N~guni, ay ang lilo,t, masasamang loób sa trono n~g puri ay inalulucloc at sa balang sucáb na may asal hayop maban~gong _incienso_ ang isinusuob.     Caliluha,t, sama ang úlo,i, nagtayô at ang cabaita,i, quimi,t, nacayucô, santong catouira,i, lugamì at hapô, ang lúha na lamang ang pinatutulô.     At ang balang bibíg na binubucalán nang sabing magalíng at catutuhanan agád binibiác at sinisican~gan nang cáliz n~g lalong dustáng camatayan.     ¡O tacsíl na pita sa yama,t, mataás![19] ¡o hangad sa puring hanging lumilipas! icao ang dahilan n~g casamáng lahat[20] at niyaring nasapit na cahabághabág.[21]     Sa Corona dahil n~g haring Linceo at sa cayamanan n~g Duqueng Amá co, ang ipinangahás n~g Conde Adolfo sabugan n~g sama ang Albaniang[K] Reino.     Ang lahát nang itó, ma-auaing lan~git[22] iyóng tinutunghá,i, anó,t, natitiis?[23] mula ca n~g boong catouira,t, bait pinapayagan mong ilubóg n~g lupít?  Macapangyarihang cánan mo,i, iquilos, papamilansiquín ang cáliz n~g poot, sa Reinong Albania,i, cúsang ibulusoc ang iyóng higantí sa masamáng loob.     Baquit calan~gita,i, bingí ca sa aquin ang tapat cong luhog ay hindi mo dingín? dí yata,t, sa isang alipusta,t, ilíng sampong tain~ga mo,i, ipinan~gun~gulíng?     Datapua,t, sino ang tataróc caya sa mahál mong lihim Dios na daquilà? ualáng mangyayari sa balát n~g lupà dì may cagalin~gang iyóng ninanásà.     ¡Ay dî saán n~gayón acó man~gan~gapit! ¡saán ipupucól ang tinangis-tangis cong ayao na n~gayong din~giguin ng Lan~git[24] ang sigao n~g aquing malumbay na voses![25]     Cong siya mong ibig na aco,i, magdusa Lan~git na mataás aquing mababata iságì mo lamang sa púso ni Laura aco,i, minsan minsang mapag ala-ala.     At dito sa laot n~g dusa,t, hinagpis, malauac na luhang aquing tinatauid gunitâ ni Laura sa naabáng ibig siya co na lamang ligaya sa dibdib.     Munting gunam-gunam n~g sintá co,t, mutyâ n~g dahil sa aqui,i, daquilâ cong touâ, higuít na malaquíng hírap at dalita parusa ng táuong lilo,t, ualang aua.     Sa pagka gapus co,i, cong guni-gunihín malamig nang bangcay acong nahihimbíng[26] at tinatan~gisan nang sula co,t, guiliu, ang pagca-búhay co,i, ualang hangá mandin.     Cong apuhapin co sa sariling isip ang suyúan namin nang pili cong ibig, ang pag luhâ niyá cong aco,i, may hapis naguiguing ligaya yaring madláng sáquit.     ¡Ngunì sa abá co! ¡sauing capalaran! anópang halagá nang gayóng suyúan cun ang sin-ibig co,i, sa catahimican ay humihilig na sa ibáng candun~gan?     Sa sinapupunan nang Conde Adolfo aquing natatanáo si Laurang sintá co, camataya,i, nahan ang dating ban~gis mo? nang díco damdamín ang hirap na itó.     Dito hinimatáy sa pag hihinagpís sumúcò ang püsò sa dahás nang sáquit, ulo,i, nalun~gay-n~gay, lúhà,i, bumalisbís, quinagagapusang cahoy ay nadilíg.

editor-pick
Dreame-Editor's pick

bc

Mr. Miller: Revenge for Love -SPG

read
307.9K
bc

Scandalous Affair (Tagalog/Filipino)

read
1.5M
bc

CLOSER

read
138.6K
bc

You're Paid (Book1&2)-SPG

read
2.2M
bc

Married to a Hot Magnate

read
356.6K
bc

THE BILLIONAIRE'S SÊX SLÂVÊ R-18 (COMPLETE)

read
602.8K
bc

Womanizer's Property (TAGALOG)

read
1.2M

Scan code to download app

download_iosApp Store
google icon
Google Play
Facebook