Florante at Laura

chapter 3

 Gulong-gulóng lubha ang caniyang loob,

n~guni,t, napayapà n~g anyong cumilos

itóng abáng candong ng calunos-lunos

nagusing ang búhay na nacacátulog.

  Sa pagcalun~gay-n~gay matá,i, idinilat,

himutóc ang unang bati sa liuanag,

sinundan n~g taghoy na cahabaghabág

"nasaan ca Laura sa ganitong hirap?

  Halina guiliu co,t, gapus co,i, calaguín,

cong mamatáy acó,i, gunitain mo rin,

pumiquít na muli,t, napatid ang daing,

sa may candóng namang tacot na sagutin.

  Ipina-n~gan~ganib, ay bacá mabiglâ

magtuloy mapatid hiningang mahinâ

hinintáy na lubós niyang mapayapá

ang loob n~g candóng na lipus dálità.

  Nang muling mamulat ay naguiclahanan

"¿sino? ¡Sa aba co,t, na sa morong camay!"

ibig na i-igtád ang lunóng catao-án,

nang hindî mangyari,i, nag-ngalit na lamang.

  Sagót n~g guerrero,i, houag na man~ganib

sumapayapaca,t, mag aliu n~g dibdib

n~gayo,i, ligtas cana sa lahát nang sáquit

may cálong sa iyo ang nagtatangquilic.

  Cung nasusuclám ca sa aquing candun~gan,

lason sa púso mo nang hindi binyagan,

nacucut-ya acóng dí ca saclolohan

sa iyong nasapit na napacarauál.

  Ipina-hahayág n~g pananamít mo

tagá Albania ca at aco,i, Perciano

icao ay caauay n~g baya,t, secta co,[R]

sa lagay mo n~gayo,i, magcatoto tayo.

  Moro aco,i, lubós na táong may dibdib,

ay nasasacalo rin ng útos ng Lan~git,

dini sa púso co,i, cusang natititic

_natural na leyng_ sa abá,i, mahapis.

  Anong gagauín co,i, aquing napaquingán

ang iyong pagtaghoy na calumbay-lumbay,

gapús na naquita,t, pamu-mutiuanan

ng dalauáng gánid, n~g bangís na tangan.

  Nagbuntóng hini~gá itong abáng calong

at sa umaaliu na moro,i, tumugón,

"cundîmo quinalág sa punu n~g cahoy,

nalibíng na acó sa tiyán n~g León.

  Payapa na namán disin yaring dibdib;

napag-quiquilalang ca-auay cang labis

at dî binaya-ang nagca-patid-patid,

ang aquing hinin~gáng camataya,t, saquit.[39]

  Itóng iyóng aua,i, dî co hinahan~gád,

pataín mo acó,i, siyang pitang habág,

dimo tantô yaring binabatáng hirap

na ang camatayan ang búhay cong hanap.

  Dito napahiyao sa malaquing hapis

ang morong may áua,t, lúha,i, tumaguistís,

siyang itinugón sa uicang narin~gig

at sa panglolomo,i, cusang napahilig.

  Ano pa,t, capoua hindi macaquibô

dî nanga-calaban sa damdam ng púsò

parang ualáng malay, hangang sa magtágo,t,

humilig si Febo sa hihigáng guintô.

  May áuang guerrero ay sa maramdaman

malam-lám na sinag sa gúbat ay nanao,

tinuntón ang landás na pinagda-anan

dinalá ang calong sa pinangalingan.

  Doon sa naunang hinintúang daco

nang masoc sa gúbat ang bayaning moro

sa isang malapad, malinis na bató

cúsang pinag-yaman ang lugaming pangcó.

  Cumuha ng munting báong macacain,

ang angdaralitâ,i, inamong tumiquím

cahit uma-ayao ay nahicayat din

nang sabing malambót na pauang pag-aliu.

  Nalouag-louagán ang pang-hihin~gapus

sapagca,t, na-auas sa pagcadayucdóc,

hindî quinucusa,i, tantóng nacatulog,

sa sinapupunan nang guerrerong bantóg.

  Itó,i, dî umidlíp sa boong magdamág

sa pag-aalaga,i, nagbatá n~g puyat

ipinan~gan~ganib, ay bacá macagát

nang ganid na madláng nag-gala sa gúbat.

  Touing maguiguising sa magaang túlog

itóng lipós hirap, ay naghihimutóc,

pauang tumitiric na anaqui túnod

sa dibdib nang morong may habág at lúnos.

  Nang magmamadaling arao, ay nahimbíng

munting napayapa sa dalang hilahil

hangáng sa Aurorang itabóy ang dilim[S]

ualáng binitiuang himutóc at daing.

  Itó ang dahiláng ipinagcasundò

limáng caramdamang parang hinahalò

iquinatiuasáy nang may dúsang púsò

lumacás na mulî ang catao-ang hapò.

  Caya,t, nang isabog sa sangsinucuban

ang doradong buhóc nang masayang arao

nag-ban~gong hinaho,t, pinasalamatan

sa Lan~git ang bagong lacás nang catao-an.

  Sabihin ang touâ nang guerrerong hayág,

ang abáng quinalong ay bigláng niyacap,

cong nang una,i, nucál ang lúha sa habág

n~gayo,i, sa galac na ang ilinagaslás.

  Capús ang dilà cong magsaysay nang laquí

nang pasasalamat nitóng quinandili,

cundan~gan ang dusa,i, sa naualáng casi

ay napauî disin sa touang umalí.

  Sapagca,t, ang dusang mula sa pag-ibig

cung cahit mangyaring lumayó sa dibdib,

quisáp matá lamang ay agád babalic

at magdadagdág pa sa una nang ban~gís.

  Cayâ hindî pa man halos dumadápò

ang toua sa lámad nang may dúsang pusó

ay itinac-uil na nang dálitang lálò

at ang túnod niya,i, siyang itinimó.

  Niyapús na mulî ang dibdib nang dúsa

¡hirap ayang bat-hín nang sáquit sa sintá!

dan~gan ina-aliu nang moro sa Persia

natuluyang nánao ang tan~gang hinin~gá.

  Iyong natatantô ang aquing paglin~gap,

(anitong Persiano sa nababagabag)

mula nang hirap mo,i, ibig cong matatap

at nang cong may daa,i, malagyan nang lúnas.

  Tugóng nang may dusa,i, "dî lamang ang mulâ

niyaring dálita co ang isasalita,

cundi sampong búhay sapól pagcabata,

nang maganapán co ang hin~gî mo,t, nasà.

  Nupóng nag-agapay sa punò nang cahoy

ang may daláng habág at lipus lingatong

sacá sinalitang, lúha,i, bumabalong

boong naguing búhay hangang naparool.

  "Sa isang Ducado nang Albaniang Ciudad,

doon co naquita ang unang liuanag,

yaring catauha,i, utang cong tinangap

sa Duque Briseo ¡ay amá cong liyag!

  N~gayóng nariyang ca sa payápang bayan

sa haráp n~g aquing ináng minamahal

Princesa Florescang esposa mong hirang

tangáp ang lúhà cong sa matá,i, hunucál.

  ¿Baquit naguing tauo acó sa Albania

bayan n~g amá co at di sa Crotona,[T]

masayáng Ciudad na lúpa ni iná?

disin ang búhay co,i, di lubháng nag dusa.

  Ang Duqueng amá co,i, privadong tanungàn

n~g Haring Linceo sa anomang bagay,[U]

pan~galauáng púno n~g sangcaharían,

hilaga-ang tungo n~g súyo n~g bayan.

  Cong sa cabaita,i, ulirán n~g lahát

at sa catapanga,i, pang-úlo sa Ciudad,

ualáng casingdúnong mag mahal sa anác,

umacay, magturo sa gagauing dapat.

  Naririn~gig copa halos hangan n~gayón

malayao na tauag n~g amá cong poon,

niyaóng acó,i, bátang quinacandóng-candóng,

taguríng Floranteng bulaclác cong bugtóng.

  Itó ang n~galan co, mulang pagcabata,

naguisnán sa amá,t, ináng nag anducà,

pamagát na ambil sa lumuhà-luhà,

at cayacap-yacap n~g màdlang dàlità.

  Boong camusmusa,i, dî na sasalitín

ualáng may halagáng nangyari sa quin,

cundi nang sangól pa,i, cusang daraguitin

ng isang Buitreng ibong sadyang saquim.[V]

  Ang sabi ni iná acó,i, natutulog

sa bahay sa quintang malapit sa bundóc

pumasoc ang ibong pang-amóy, ay abót

hangang tatlóng leguas sa patáy na hayop.

  Sa sinigao-sigao n~g iná cong mutyà

nasoc ang pinsán cong sa Epiro mulà

n~gala,i, Monalipo may taglay na panà

tinudlà ang ibo,i, namatáy na biglà.

  Isang arao namang bagong lumalacad

acó,i, naglalaró sa guitnâ n~g salas,

may nasoc na Arco,t, bigláng sinambilat[W]

Cupidong diamanteng sa dibdib co,i, hiyas.[X]

  Nang tumuntóng acó sa siyam na taón,

palaguing gauâ co,i, mag aliu sa buról

sacbát ang palaso,t, ang búsog ay cálong

pumatay ng hayop, mamána ng ibon.

  Sa touing umagang bagong naglalatag

ang anác n~g arao, n~g masayang siñag,[Y]

naglilibang acó sa tabi n~g gubat

mad-lâ ang ca-acbay na m~ga alagad.

 Hangang sa tingalín n~g sangaigdigan

ang muchâ ni Febong hindî matitigan

ay sinasagap co ang caligayahang

handóg niyaóng hindî maramot na parang.

  Aquing tinitipon ang iquinacalat

ng masayáng ban~gó n~g m~ga bulaclác,

ina-aglahi co ang larouang pulad

mahinhíng amiha,t, ibong lumilipad.

  Cong acó,i, mayroong matanao na háyop

sa tinitin~galáng malapit na bundóc,

bigláng ibibinit ang panâ sa búsog,

sa minsang tud-lâ co,i, pilit matutuhog.

  Tanáng sámang lincód ay nag-aágauan

unang macarampót nang aquing napatáy

ang tiníc sa dauag ay dî dinaramdám,

palibhasa,i, toua ang naca-aacay.

  Súcat maligaya sino mang manoód

sa sinuling-suling n~g sáma cong lingcód,

at cong masundúan ang bangcay n~g háyop

ingay n~g hiyauan sa loob n~g tumóc.

  Ang larouáng búsog ay cong pag-sauaan,

u-upo sa tabí n~g matuling bucál,

at mananalamín sa linao n~g cristal,

sasagap n~g lamig na ini-áalay.

  Dito,i, mauiuili sa mahinhing tinig

n~g nan~gag-sasayáng Nayadas sa bátis,[Z]

taguintíng n~g Lírang catuno n~g auit[AA]

mabisang pamaui sa lumbay n~g dibdib.

  Sa tamis n~g tinig na cahalac-halác

n~g nag-aauitang masasayáng Ninfas,[AB]

na-aanyayahan sampóng lumilipád

sari-saring ibong agauán n~g dilág.

  Cayâ n~ga,t, sa san~ga n~g cahoy na ducláy

sa mahál na bátis na iguinagalang[AC]

ang bulág na gentil, ay nag lulucsuhan

ibo,i, naquiquinig n~g pag-aauitan.

  Anhín cong saysain ang tinamóng touá

ng cabataan co,t, malauig na lubhâ

pag-ibig ni amá,i, siyang naguing mulà

lisanin co yaóng gúbat na payapa.

  Pag ibig anaqui,t, aquing naquilala

dî dapat palac-hín ang bata sa sayá

at sa catoua-a,i, capag-namihasa

cong lumaquí,i, ualáng hihintíng guinhaua.

  Sa pagca,t, ang mundo,i, bayan n~g hinagpis

namamaya,i, súcat tibayan ang dibdib,

lumaquí sa toua,i, ualáng pagtiti-is

¿anóng ilalaban sa dahás n~g sáquit?

  Ang táuong mágaui sa ligaya,t, aliu

mahinà ang púso,t, lubháng maramdamin,

inaacala pa lamang ang hilahil,

na daratná,i, dinâ matutuhang bat-hín.

  Para n~g halamang lumaguí sa tubig,

daho,i, malalantá munting dî madilig,

iquinalolo-óy ang sandaling init,

gayón din ang púsong sa toua,i, mani-ig.

  Munting cahirapa,i, mamalac-híng dalá,

dibdib palibhasa,i, di gauing magbatá,

ay bago,i, sa mundo,i, ualang quisáp matá

ang tauo,i, mayroong súcat ipagdusa.

  Ang laquí sa layao caraniua,i, hubád

sa bait at muni,t, sa hatol ay salát,

masacláp na bún~ga ng malíng paglin~gap,

habág n~g magulang sa irog na anác.

  Sa taguríng bunsót, licóng pag mamahál

ang isinasama n~g báta,i, nunucál

ang iba,i, marahil sa capabayaan

nang dapat magturong tamád na magulang.

  Ang lahát nang itó,i, cay amáng talastás,

cayâ n~ga ang lúha ni ina,i, hinamac,

at ipinadalá acó sa Atenas,[AD]

bulág na ísip co,i, n~g doon mamulat.

  Pag-aral sa aquin qy ipinatungcól

sa isang mabait, maestrong marunong

lahi ni Pitaco, n~gala,i, si Antenor,[AE]

lumbay co,i, sabihin nang dumating doon.

  May sangbouan halos na dî nacacain,

lúhà sa matá co,i, dî mapiguil-piguil;

n~guni,t, napayapà sa laguing pag-aliu

n~g bunying maestrong may cupcup sa quin.

  Sa dinatnán doong nad-láng nag-aaral

caparis cong bata,t, cabaguntauhan,

isa,i, si Adolfong aquing cababayan,

anác niyaóng Condeng Silenong maran~gal.

  Ang caniyang taó,i, labis n~g dalauá

sa dalá cong edad na lalabing-isá,

siyang pinopoón n~g boong escuela,

marunong sa lahát na magcacasama.

  Mahinhín ang asal na hindî magasó

at cong lumacad pa,i, palaguing patungó,

mabining man~gúsap at ualáng catalo

lapastan~ganin ma,i, hindi nabubuyó.

  Ano pa,t, sa bait ay siyang huaran[40]

n~g nagcacatipong nagsisipag-aral,

sa gauâ at uica,i, dî mahuhulihan[41]

n~g munting panirà sa magandang asal.

  Ni ang catalasan n~g aming maestro

at pagca-bihasa sa lacad n~g mundó,

ay hindî nataróc ang lihim at tungo

ng púsong malihim nitong si Adolfo.

  Acóng pagcabata,i, ang quinamulatan

cay amá,i, ang bait na dî páimbabáo,

yaong namumunga n~g caligayahan,

nanacay sa púsong suyui,t, igalang.

  Sa pinagtatac-hán n~g bong escuela,

bait ni Adolfong ipinaquiquita,

dîco malasapán ang haing ligaya

n~g magandang asal n~g amá co,t, iá.[42]

  Púso co,i, ninilag na siya,i, guiliuin,

ayauan cun baquit at naririmarim,

si Adolfo nama,i, gayon din sa aquin,

nararamdamán co cahit lubháng lihim.

  Arao ay natacbó, at ang cabata-an

sa pag-aaral co sa qui,i, nananao,

bait co,i, luminis at ang carunungan

ang bulág cong ísip ay cúsang dinamtán.

  Nataróc ang lalim n~g filosfía,

aquing natutuhan ang astrología,

natantóng malinis ang catacá-tacá

at mayamang dunong n~g matemática.

  Sa loob n~g anim na taóng lumacad

itóng tatlóng dunong ay aquing nayacap

tanáng casama co,i, nagsi-pangilalás

sampô n~g maestrong toua,i, dili hamac.

  Ang pagcatutu co,i, anaqui himalâ,[43]

sampô ni Adolfo,i, naiuan sa guitnâ,

maingay na lamang taga pamalità,

sa boong Atenas, ay gumálà-galá.

  Cayâ n~gâ at acó ang naguing hantun~gan

tungo ng salita n~g tauo sa bayan,

muláng báta,t, hangang catanda-tandaan,

ay nacatalastás n~g aquing pan~galan.

  Dito na nahubdán ang cababayan co

n~g hirám na bait na binalat-cayô,

cahinhinang ásal na paquitang tauo

naquilalang hindî bucal cay Adolfo.

  Matantô n~g lahát na cayâ nanamit

niyaóng caba-itang di taglay sa dibdib,

ay nang maragdag pa sa tálas nang isip

itóng capuriháng mahinhi,t, mabait.

Ang lihim na itó,i, caya nahalatà,

dumating ang arao nang pagca-catoua,

caming nag aaral bagong tauo,t, batà

sari-saring laro ang minunacala.

  Minulán ang galí sa pagsasayauan[44]

ayon sa música,t, auit na saliuan,

laróng bunó,t, arnés na quinaquitaan

nang cani-caniyang licsi,t, carunungan.

  Sacâ ilinabás namin ang tragedia

nang dalauang apó nang túnay na iná,[AF]

at man~ga capatid nang nag-iuing amáng

anác at esposo nang Reina Yocasta.

  Papel ni Eteocles ang naguíng tungcól co,

at si Polinice nama,i, cay Adolfo,

isang ca-escuela,i, siyang nag Adrasto,[AG]

at ang nag Yocasta,i, bunying si Minandro.

  Ano,i, nang mumulán ang unang batalia,

ay ang aming papel ang magca-cabaca,

nang dapat sabihing aco,i, comilala,t,

siya,i, capatid cong cay Edipong bún~ga.[AH]

  Nang-lisic ang matá,t, ang ipinagsaysáy,

ay hindî ang dichong na sa original

cundî ang uica,i, "_icao na umagao

nang capurihán co,i, dapat cang mamatáy_"

  Hinandulóng acó, sabáy nitóng uicá,

nang patalím niyang pamatáy na handá,

dan~gan naca-iuas aco,i, nabulagtá

sa tatlóng mari-ing binitiuang tagá.

  Aco,i, napahiga sa inilag-ilag,

sinabayáng biglâ nang tagáng malacas,

¡salamat sa iyó ó Minandrong liyag,

cundî ang licsi mo búhay co,i, na-utás!

  Nasalag ang dágoc na camatayan co,

lumipád ang tangang cáliz ni Adolfo

siyang pag-paguitnâ nang aming maestro,

at naualáng-diuang casama,t, catoto.

  Anopa,t, natapus yaóng catoua-án

sa pan~gin~gilabot, at capighatian;

si Adolfo,i, dîna naman nabúcasan,

noón di,i, nahatid sa Albaniang bayan.

  Naguing sangtaón pa acó sa Atenas

hinintay ang loob nang amá cong liyag,

¡sa abá co,t,! noo,i, tumangap nang sulat,

na ang balang letra,i, iuang may camandág.

  ¡Gunam-gunam na dî napagod humapis

dî ca na-ianod nang lúhang mabilís,

iyóng guinuguló ang bait co,t, ísip

at dimo payagang payapà ang dibdib!

  ¡Camandág cang lagac niyaong camatayan[45]

sa sintang Iná co,i, di nagpacundangan,

sinasariua mo ang súgat na laláng

nang aquing tinagáp na palasóng liham!

Tutulun~gang quitá n~gayóng magpalalâ

nang hapdî sa púsong di co ma-apulà,

namatáy si Iná ay laquing dálitâ

itó sa búhay co ang unang umiuà.

  Patáy na dinampó sa aquing pagbasa

niyóng letrang titic ng biguing na pluma

¡diyata Amá co at nacasulat ca

n~g pamatíd búhay sa anác na sintá!

  May dalauang oras na dî nacamalay

n~g pagca-tauo co,t, n~g quinalalag-yán,

dan~gan sa calin~ga n~g casamang tanán

ay dî mo na acó na casalitaan.

  Nang mahimasmasa,i, narito ang sáquit,

dalauá cong matá,i, naguing parang bátis,

ang ¡ay! ¡ay! Ina,i,! cong cayâ mapatíd

ay nacalimutan ang paghin~gáng guipít.

  Sa panahóng yaó,i, ang boó cong damdám

ay nanao sa aquin ang sangdaigdigan,

ang-iisá acó sa guitnâ ng lumbay

ang quinacabaca,i, sarili cong búhay.

  Hinamac ng aquing pighatíng mabangís

ang sa Maestro cong pang-aliu na voses,

ni ang lúhang túlong ng samang may hapis,

ay di naca-auás sa pasán cong sáquit.

  Baras ng matouid ay linapastangan

ng lubháng marahás na capighatian,

at sa isang titig ng palalong lumbáy

diua,i, lumilipád niyaring cati-isan.[46]

  Anopa,t, sa bangís ng dusang bumugsò

minamasaráp cong mutóc yaring púsò

at ng ang camandág na nacapupunò

sumamang dumaloy sa ágos ng dugò.

  May dalauáng buang hindî nacatiquím

acó ng linamnám ng payapa,t, aliu,

icalauang súlat ni ama,i, dumatíng

sampo ng sasakiang sumundo sa aquín.

  Saád sa calatas ay bigláng lumulan

at acó,i, omoui sa Albaniang bayan

sa aquing Maestro ng napaaálam

aniya,i, "Florante bilin co,i, tandaan.

  Houag malilin~gat, at pag ingatan mo

ang higantíng handâ ng Conde Adolfo

pailág-ilágang parang baselisco[47]

súcat na ang titig na matáy sa iyó.[48]

  Cun ang isalubong sa iyóng pagdating,

ay masayáng muc-ha,t, may paquitang giliu,

lalong paingata,t, caauay na lihim

siyang isa-isip na cacabacahin.

  Dapoua,t, houag cang magpapahalatá

taróc mo ang lalim n~g caniyang násà

ang sasandatahi,i, lihim na ihandâ,

n~g may ipagtangol sa arao ng digmâ.

  Sa mauica itó lúha,i, bumalisbís,

at acó,i, niyacap na pinacahigpít,

hulíng tagubilin "bunsó,i, catiti-is

at hinhintay ca ng maraming sáquit.

  At mumul-án mona ang paquiquilaban

sa mundóng bayaning púnong caliluhan"

hindî na natapus, at sa calumbayan

piniguil ang dilà niyang pagsasaysáy.

  Nagca-bitiu caming malunbáy capouá

tanáng ca-escuela mata,i, lumuluhà

si Minandro,i, labis ang pagdarálitâ

palibhasa,i, tapát na capouà batà.

  Sa pagca-calapat n~g balicat namin

ang mut-yáng catoto,i, di bumitiu-bitiu

hangang tinulutang sumama sa aquin

ng aming maestrong caniyang amaín.

  Yaóng pa-alama,i, anopa,t, natapos

sa pagsasaliuan n~g madláng himutóc,

at sa cain~gaya,t, guló n~g _adios_

ang buntóng hinin~gá ay naquiquisagót.

  Mag pahangang daóng ay nagsipatnubay

ang aquing maestro,t, casamang iiuan;

homihip ang han~gi,t, agád nahiualáy

sa pasig Atenas ang aming sasaquián.

  Bininit sa búsog ang siyang catulad

n~g túlin n~g aming daóng sa paglayag,

cayá dî nalaon paá co,i, yumapac

sa dalampasigan ng Albaniang Ciudad.

  Pag-ahon co,i, agád nagtuloy sa Quinta,

dî humihiualay ang catotong sintá;

pag-halíc sa camáy n~g poong cong Amá.

lumala ang sáquit n~g dahil cay Iná.

  Nagdurugong mulî ang sugat n~g púsò

humiguít sa una ang dusang bumugsò,

nauicang casunód n~g lúhang tumulò

¡ay Amáng! casabay n~g báting ¡ay bunso!

  Anopa,t, ang aming búhay na mag amá

nayapus n~g bangís n~g sing-isang dusa,

cami ay dinatnáng nagcacayacap pa

niyaóng Embajador n~g bayang Crotona.

  Nacapangaling na sa Palacio Real,

at ipinagsábi sa Harì ang pacay

dalá,i, isang súlat sa Amá cong hirang

titic ng Monarcang caniyang bianan.

  Humihin~ging túlong, at na sa pan~gambá

ang Crotonang Reino,i, cubcób n~g cabaca,

ang púnò n~g hocbo,i, balita n~g siglá

General Osmalic na bayaning Persa.

  Ayon sa balita,i, pan~galauá itó

ng Principe niyang bantóg sa sangmundó

Aladíng quilabot n~g m~ga guerrero

iyóng cababayang hinahan~ga-ang co.

  Dito napangití ang morong ca-usap

sa nagsasalita,i, tumugóng banayad

aniya,i, bihirang balita,i, magtapát

cong magcatotoó ma,i, marami ang dagdág.

  At sacá madalás ilalâ n~g tapang,

ay ang guniguning tacot n~g calaban,

ang isang guerrerong palaring magdiuang

mababalita na at pan~gin~gila~gan.